Abhyasvan Bhav Sanskrit Class 9 Solutions Chapter 5 रचनानुवादः

Students can easily access the NCERT Solutions for Class 9 Sanskrit Abhyasvan Bhav Sanskrit Class 9 Solutions Chapter 5 रचनानुवादः Questions and Answers which include deep explanations provided by our experts.

Abhyasvan Bhav Sanskrit Class 9 Solutions Chapter 5 रचनानुवादः

विद्यार्थियों को इस अध्याय में संस्कृत से अंग्रेजी या हिन्दी वाक्यों में अनुवाद करना सिखाया गया है तथा अभ्यास हेतु कुछ वाक्य दिए गए है। हिन्दी या अंग्रेजी वाक्यों को संस्कृत में अनुवाद करने के कुछ नियम होते हैं। सबसे पहले छात्रों को वर्तमानकाल के विषय में समझाया गया है।

वर्तमान काल के वाक्य प्रयोग

वर्तमान काल के वाक्यों के अन्त में ता है, ती है, ते हैं आदि होता हैं तथा कार्य का होना भी वर्तमान में पाया जाता है।

अभ्यासः (पृष्ठ 47-48)

प्रश्न 1.
अधोलिखिताना वाक्यानां हिंदीभाषया आंग्लभाषया स्वभाषया वा अनुवाद कुरुत

(i) वयं वाराणसी गच्छामः
उत्तर
हम सब वाराणसी जाते हैं।

(ii) त्वं कुत्र गच्छसि?
उत्तर
तुम कहाँ जाते हो?

(iii) युवा किम् कुरुथः?
उत्तर
तुम दोनों क्या करते हो?

(iv) यूयं प्रहसनं पश्यथ?
उत्तर
तुम सब प्रहसन देखते हो।

(v) अहं लेख लिखामि
उत्तर
मैं लेख लिखता हूँ।

(vi) आवां गृहकार्य कुर्वः
उत्तर
हम दोनों गृहकार्य करते हैं।

(vii) वयं भोजनं पचामः
उत्तर
हम सब भोजन पकाते हैं।

(vii) रमेशः कथा शृणोति
उत्तर
रमेश कथा सुनता है।

(ix) लता गीतं गायति।
उत्तर
लता गीत गाती है।

(x) माता जलं पिबति
उत्तर
माता जल पीती है।

(xi) नद्यौ वेगेन वहतः
उत्तर
दो नदियाँ वेग से बहती हैं।

(xii) बालिकाः अभ्यास कुर्वन्ति
उत्तर
लड़कियाँ अभ्यास करती हैं।

(xiii) शिशवः दुग्धं पिबन्ति
उत्तर
शिशु दूध पीते हैं।

(xiv) नृत्यांगनाः नृत्यन्ति
उत्तर
नर्तकियाँ नृत्य करती हैं।

(xv) पुरुषाः जलं नयन्ति
उत्तर
पुरुष जल ले जाते हैं।

प्रश्न 2.
अधोलिखिताना वाक्यानां संस्कृतभाषया अनुवाद कुरुतप्रश्न

(i) हाथी चलता है।
उत्तर
गजः चलति।

(ii) दो बन्दर कूदते हैं।
उत्तर
वानरौ कूर्दतः।

(iii) दो लड़कियाँ नाचती हैं।
उत्तर
बालिके नृत्यतः।

(iv) वृद्धजन धीरे-धीरे चलते हैं।
उत्तर
वृद्धजनाः शनैः-शनैः चलन्ति।

(v) महिलाएं बातचीत करती हैं।
उत्तर
महिलाः वार्तालापं कुर्वन्ति।

(vi) बच्चियाँ कहानी सुनती हैं।
उत्तर
बालिकाः कथा शृण्वन्ति।

(vii) दो छात्र पाठ याद करते हैं।
उत्तर
छात्रौ पाठं स्मरतः।

(viii) दो किसान खेत जोतते हैं।
उत्तर
कृषको क्षेत्रं कर्षतः।

(ix) दो बैल चरते हैं।
उत्तर
वृषभौ चरतः।

(x) दो हंस तैरते हैं।
उत्तर
हंसी तरतः।

(xi) लोग काम करते हैं।
उत्तर
जनाः कार्यं कुर्वन्ति।

(xii) तुम क्या करते हो?
उत्तर
त्वम् किम् करोषि?

(xiii) तुम पाठ याद करते हो।
उत्तर
त्वम् पाठम् स्मरसि।

(xiv) तुम लोग व्यर्थ समय बिताते हो।
उत्तर
यूयम् वृथा समयं यापयेत।

(xv) मैं घूमती हूँ।
उत्तर
अहम् भ्रमामि।

(xvi) मैं पुस्तक पढ़ती हूँ।
उत्तर
अहम् पुस्तकं पठामि।

(xvii) हम दोनों गृहकार्य करते हैं।
उत्तर
आवाम् गृहकार्य कुर्वः।

(xviii) हम दोनों बातें करते हैं।
उत्तर
आवाम् वार्ताः कुर्वः (वदाव:)।

(xix) हम लोग स्वाध्याय करते हैं।
उत्तर
वयम् स्वाध्यायं कुर्मः।

भूतकाल के वाक्य प्रयोग

भूतकाल गुजरा हुआ काल होता है इसकी पहचान है के लिए हिन्दी वाक्यों के अन्त में आ, ई, ए या था, थी थे, आदि मिलता है। कार्य भी पहले ही समाप्त हुआ दिखाया जाता है।

अभ्यासः (पृष्ठ 50-51)

प्रश्न 1.
अधोलिखितानां वाक्यानां हिंदीभाषया आंग्लभाषया स्वभाषया वा अनुवादं कुरुत

(i) गजा: अचलन्।
उत्तर
हाथी चलते थे।

(ii) सिंहः अगर्जत्।
उत्तर
शेर गर्जा।

(iii) अजो अचरताम्।
उत्तर
दो बकरे चरें।

(iv) वानरौ अकूर्दताम्।
उत्तर
दो बन्दर कूदे।

(v) युवानः अक्रीडन्।
उत्तर
युवक खेलें।

(vi) वृषभाः भारम् अवहन्।
उत्तर
बैलों ने भार ढोया।

(vii) छात्राः पाठम् अपठन्।
उत्तर
छात्रों ने पाठ पढ़ा।

(vii) बालकाः पाठम् अपठन्।
उत्तर
बच्चों ने पाठ पढ़ा।

(ix) त्वं पाठम् अस्मरः।
उत्तर
तुमने पाठ याद किया।

(x) युवा कार्यम् अकुरुतम्।
उत्तर
तुम दोनों ने कार्य किया।

(xi) अहं कविताम् अस्मरम्।
उत्तर
मैंने कविता याद की।

(xii) आवाम् ग्रामम् अगच्छाव।
उत्तर
हम दोनों गाँव गए।

(xiii) आवाम् भोजनम् अपचाव।
उत्तर
हम दोनों ने भोजन पकाया।

(xiv) वयम् चलचित्रम् अपश्याम।
उत्तर
हम सबने सिनेमा देखा।

(xv) वयम् भोजनम् अकुर्म।
उत्तर
हम सबने भोजन किया।

प्रश्न 2.
अधोलिखितानां वाक्यानां संस्कृतभाषया अनुवाद कुरुत

(i) छात्रों ने पाठ पढ़ा।
उत्तर
छात्राः पाठम् अपठन्।

(ii) शिशु ने दूध पीया।
उत्तर
शिशुः दुग्धम् अपिबत्।

(iii) माता ने बच्चे को प्यार किया।
उत्तर
अम्बा शिशौ स्नेहयति स्म।

(iv) छात्रा ने कविता सुनाई।
उत्तर
छात्रा कविताम् अश्रावयत्।

(v) माता ने गीता सुनी।
उत्तर
माता गीताम् अभृणोत्।

(vi) क्या तुमने काम समाप्त किया?
उत्तर
किम् त्वम् कार्यम् असमापयः?

(vii) तुम लोगों ने कथा सुनी।
उत्तर
यूयम् कथाम् अशृणुत।

(viii) मैंने गीत गाया।
उत्तर
अहम् गीतम् अगायम्।

(ix) हम दोनों ने पाठ याद किया।
उत्तर
आवाम् पाठम् अस्मराव।

(x) हम लोगों ने विज्ञान पढ़ा।
उत्तर
वयम् विज्ञानम् अपठाम।

(xi) हम लोगों ने यात्रा की।
उत्तर
वयम् यात्राम् अकुर्म।

(xii) मैं पटना गया।
उत्तर
अहम् पटनाम् अगच्छम्।

(xiii) हम दोनों ने खीर बनाई।
उत्तर
आवाम् क्षीरम् अपचाव।

(xiv) हम लोगों ने फल खाए।
उत्तर
आवाम् क्षीरम् अपचाव।

भविष्यत् काल के वाक्य प्रयोग

आगे आने वाले समय को भविष्यत् काल कहते हैं। इस काल में कार्य आने वाले समय में पूर्ण होते हैं। इन वाक्यों की पहचान के लिए हिन्दी वाक्यों के अन्त में गा, गे, गी आदि मिलता है।

अभ्यासः (पृष्ठ 53-54)

प्रश्न 1.
अधोलिखितवाक्यानां हिंदीभाषया आंग्लभाषया स्वभाषया वा अनुवादं कुरुत

(i) सेवकः पात्राणि प्रक्षालयिष्यति।
उत्तर
नौकर बर्तन धोयेगा।

(ii) दाता याचकाय धनं दास्यति।
उत्तर
दाता याचक को धन देगा।

(iii) स्थपतिः भवन निर्मास्यति।
उत्तर
मिस्त्री भवन बनाएगा।

(iv) पत्रवाहक: पत्राणि प्रेषयिष्यति।
उत्तर
डाकिया पत्र भेजेगा।

(v) तृषातौँ जलं पास्यतः।
उत्तर
दो प्यासे जल पियेंगे।

(vi) क्षुधार्ताः रोटिका खादिष्यन्ति।
उत्तर
भूखे रोटी खायेंगे।

(vii) वृक्षाः फलिष्यन्ति।
उत्तर
पेड़ फलेंगे।

(viii) गायकाः गीतानि गास्यन्ति।
उत्तर
गायक गीत गाएँगे।

(ix) आलोचकाः निन्दयिष्यन्ति।
उत्तर
आलोचक निन्दा करेंगे।

(x) त्वं दुग्धं पास्यसि।
उत्तर
तुम दूध पियोगे।

(xi) यूयं पादपान् सेक्ष्यथा
उत्तर
तुम सब पौधों को सींचोगे।

(xii) अहं कथा श्रोष्यामि।
उत्तर
तुम सब पौधों को सींचोगे

(xiii) आवां शाटिका क्रेष्यावः।
उत्तर
मैं कथा सुनूंगा। हम दोनों साड़ी खरीदेंगे।

(xiv) वयं क्रीडिष्यामः।
उत्तर
हम सब खेलेंगे।

प्रश्न 2.
अधोलिखितवाक्यानां संस्कृतभाषया अनुवाद कुरुत
उत्तर
(i) वह घर जाएगी।
उत्तर
सा गृहम् गमिष्यति।

(ii) वे दोनों चलचित्र देखेंगे।
उत्तर
तौ चलचित्रं द्रक्ष्यतः।

(iii) वे लोग गीत गाएँगी।
उत्तर
ता: लोकगीतं गास्यन्ति।

(iv) तुम फल ले जाओगे।
उत्तर
त्वम् फलानि नेष्यसि।

(v) माली पौधों को जल से सींचेंगे।
उत्तर
मालाकाराः पादपान् जलेन सेक्ष्यन्ति।

(vi) पिता धन भेजेंगे।
उत्तर
जनकः धनम् प्रेषयिष्यति।

(vii) भक्त देव को नमस्कार करेंगे।
उत्तर
भक्ताः देवम् नंस्यन्ति।

(viii) तुम इस समय क्या करोगे?
उत्तर
त्वम् इदानीम् किं करिष्यसि?

(ix) मैं चित्र देखूगा।
उत्तर
अहम् चित्रं द्रक्ष्यामि।

(x) तुम लोग प्रश्न पूछोगे।
उत्तर
यूयम् प्रश्नाः प्रक्ष्यथा

आज्ञा वाले वाक्यों के प्रयोग

इन वाक्यों में सदैव आज्ञा या आदेश का भाव होता। कर्ता को सदैव एक आदेश के रूप में कार्य करना पड़ता है। अर्थात् कार्य करने वाले को आज्ञा माननी होती है।

अभ्यासः (पृष्ठ 55-56)

प्रश्न 1.
अधोलिखितानवाक्यानां संस्कृतभाषया अनुवाद कुरुत
उत्तर
(i) छात्र मन लगाकर पढ़ें।
उत्तर
छात्रा: मनसा पठन्तु।

(ii) दो बालिकाएँ गीत सुनें।
उत्तर
बालिके गीतं शृणुताम्।

(iii) सभी स्त्रियाँ भय त्यागें।
उत्तर
सर्वा: ललनाः भयं त्यजन्तु।

(iv) शिष्य आचार्य को प्रणाम करें।
उत्तर
शिष्याः आचार्य प्रणमन्तु।

(v) देशभक्त देश की रक्षा करें।

उत्तर
देशभक्ताः देशं रक्षन्तु।

(vi) सभी नृत्यांगनाएँ नृत्य करें।
उत्तर
नृत्यांगनाः नृत्यन्तु।

(vii) तुम घर जाओ।
उत्तर
त्वम् गृहम् गच्छ।

(viii) तुम दोनों संगीत का आनन्द लो।
उत्तर
युवाम् संगीतेन प्रसीदताम्।

(ix) तुम सभी चुप रहो।
उत्तर
यूयम् तूष्णीं तिष्ठत।

(x) मैं भी दौड्।
उत्तर
अहम् अपि धावानि।

प्रश्न 2.
अधोलिखितवाक्यानां हिंदीभाषाया आंग्लभाषया स्वभाषया वा अनुवादं कुरुत

(i) वृद्धः विश्राम करोतु।
उत्तर
वृद्ध विश्राम करे।

(ii) कर्मकरौ कार्य कुरुताम्।
उत्तर
दो कर्मचारी कार्य करें।

(iii) जनाः कर्मणि लग्नाः स्युः।
उत्तर
लोग काम में संलग्न हों।

(iv) त्वं विषयम् अवगच्छ।
उत्तर
तुम विषय समझो।

(v) युवा महापुरुष नमतम्।
उत्तर
तुम दोनों महापुरुष को नमस्कार करो।

(vi) यूय इतः धावथा
उत्तर
तुम सब यहाँ से दौड़ों।

(vii) अहं पाठं स्मरानि।
उत्तर
मैं पाठ याद करूँ।

(viii) आवां स्पर्धायां भाग गृह्णीव।
उत्तर
हम दोनों स्पर्धा में भाग ग्रहण करें।

(ix) वयं दीनानां सेवां कुर्याम।
उत्तर
हम दीनों की सेवा करें।

(x) संगीतज्ञाः गायन्तु।
उत्तर
संगीतज्ञ गाएँ।

प्रश्न 3.
उदाहरणानुमनुसृत्य वर्तमानकालस्य वाक्यानाम् आज्ञार्थकवाक्ये परिवर्तन कुरुत

यथा- वर्तमानकालिकवाक्यानि आज्ञार्थकवाक्यानि
सः गीतं गायति — सः गीतं गायतु
बालको तरतः — बालकौ तरताम्
शिष्याः नमन्ति — शिष्याः नमन्तु

(i) चिकित्सकः उपचार करोति।
उत्तर
चिकित्सक: उपचार करोतु।

(ii) सेवको कार्याणि सम्पादयतः।
उत्तर
सेवको कार्याणि सम्पादयताम्।

(iii) सैनिकाः देशं रक्षन्ति।
उत्तर
सैनिकाः देशम् रक्षन्तु।

(iv) जनकः सुतान् पालयति।
उत्तर
जनकः सुतान् पालयतु।

(v) त्वं धनं प्रेषयसि।
उत्तर
त्वं धनं प्रेषय।

(vi) युवां गृहं गच्छथः।
उत्तर
युवां गृहं गच्छतम्।

(vii) यूयं पादकन्दुकं क्रीडथ।
उत्तर
यूयं पादकन्दुकं क्रीडत।

(viii) अहं वृक्षम आरोहामि।
उत्तर
अहम् वृक्षम् आरोहरानि।

(ix) आवां जल्यावः।
उत्तर
आवाम् जल्पाव।

(x) वयम् अत्र उपदिशामः।
उत्तर
वयम् अत्र उपदिशाम।

विधिलिङ् वाले वाक्यों का प्रयोग

इन वाक्यों में कर्ता को अपने कर्म का बोध कराया जाता है कर्ता को अपना कार्य आवश्यक रूप से करना । पड़ता है। ऐसा दर्शाया जाता है कि यह कार्य उक्त कर्ता का ही है।

अभ्यासः(पृष्ठ 57-58)

प्रश्न 1.
अधोलिखितवाक्यानां हिन्दीभाषया आंग्लभाषया स्वभाषया वा अनुवाद कुरुत
(i) रमेशः कार्यं कुर्यात्।
उत्तर
रमेश को कार्य करना चाहिए।

(ii) श्रमिक: पाषाणं त्रोटयेत्।
उत्तर
मजदूर को पत्थर तोड़ना चाहिए।

(iii) सैनिक: देशं रक्षेत्।
उत्तर
सैनिक को देश की रक्षा करनी चाहिए।

(iv) राधा जलं पिबेत्।
उत्तर
राधा को जल पीना चाहिए।

(v) कविः काव्यं कुर्यात्।
उत्तर
कवि को काव्य करना चाहिए।

(vi) नद्यौ वहेताम्।
उत्तर
दो नदियाँ बहनी चाहिए।

(vi) स्त्रियः भोजन पचेयुः।
उत्तर
स्त्रियों को भोजन पकाना चाहिए।

(vii) बालिकाः चित्रं रचयेयुः।
उत्तर
बालिकाओं को चित्र बनाने चाहिए।

(ix) त्वं लेखनीं यच्छेः ।
उत्तर
तुम्हें कलम देनी चाहिए।

(x) युवां समाधान वदेतम्।
तुम दोनों को समाधान बोलना चाहिए।

(xi) यूयं कृपा प्रदर्शयेत।
उत्तर
तुम सब को कृपा दिखानी चाहिए।

(xii) अहं भोजन पचेयम्।
उत्तर
मुझे भोजन पकाना चाहिए।

(xii) आवां जलम् आनयेव।
उत्तर
हम दोनों को जल लाना चाहिए।

(xiv) वयं गृहकार्य कुर्याम।।
उत्तर
हमें गृहकार्य करना चाहिए।

प्रश्न 2.
अधोलिखितवाक्यानां संस्कृतभाषया अनुवादं कुरुत

(i) हमें पर्यावरण की रक्षा करनी चाहिए।
उत्तर
वयम् पर्यावरण रक्षेम।

(ii) मुझे अपने भविष्य की चिंता करनी चाहिए।
उत्तर
अहम् स्वभविष्यस्य चिन्तयेम्।

(iii) तुम्हें विज्ञान पढ़ना चाहिए।
उत्तर
त्वं विज्ञानं पठे। युवा शिष्टौ भवेतम्।

(iv) तुम दोनों को शिष्ट होना चाहिए।
उत्तर
यूयम् दुग्धं पिबेत।

(v) तुम लोगों को दूध पीना चाहिए।
उत्तर
सर्वे बालकाः समये आगच्छेयुः।

(vi) सभी बच्चों को समय पर आना चाहिए।
उत्तर
चिकित्सका: ज्ञानिनः भवेयुः।

(vii) चिकित्सकों को ज्ञानी होना चाहिए।
उत्तर
चिकित्सका: ज्ञानिनः भवेयुः।

(viii) न्यायाधीश को न्याय करना चाहिए।
उत्तर
न्यायाधीशः न्यायं कुर्यात्

(ix) छात्रों को कर्तव्यनिष्ठ होना चाहिए।
उत्तर
छात्राः कर्त्तव्यनिष्ठाः भवेयुः।

(x) बच्चे को दौड़ना चाहिए।
उत्तर
बालकाः धावेयुः।

(xi) सभी को शाम को खेलना चाहिए।
उत्तर
सर्वे सायंकाले खेलेयुः।

(xii) समय पर भोजन करना चाहिए।
उत्तर
काले भोजनं कुर्युः।

(xii) मुझे पाठ याद करना चाहिए।
उत्तर
अहम् पाठम् स्मरेयम्।